All about Protein

14 พฤศจิกายน 2565
ระยะเวลาการอ่าน : 10 นาที

“ถ้าพูดถึงสารอาหารหลัก หรือ Macronutrients แล้ว เพื่อน ๆ นึกถึงอะไรกันคะ?
แน่นอนว่าโปรตีนเองก็เป็นหนึ่งในสารอาหารหลักที่จำเป็น
ดังนั้นในบทความนี้ หมอนีทอยากแบ่งปันเรื่องราวน่ารู้เกี่ยวกับโปรตีนให้กับเพื่อน ๆ 
ที่หมอเชื่อว่าจะเป็นประโยชน์แก่น้องหมาแน่นอนค่ะ ☺”

โปรตีนคืออะไร?

โปรตีนเป็นโมเลกุลที่ใหญ่และซับซ้อน  เช่นเดียวกับคาร์โบไฮเดรต และไขมัน โปรตีนประกอบด้วยกรดอะมิโน 22 ตัว สำหรับน้องหมากรดอะมิโนที่จำเป็น (Essential amino acids) มีจำนวน 10 ตัวเท่านั้นค่ะ  ซึ่งกรดอะมิโนจำเป็นเหล่านี้ไม่สามารถสังเคราะห์เองได้ จำเป็นต้องได้รับจากอาหารเท่านั้น ส่วนกรดอะมิโนอีก 12 ตัว เป็นกรดอะมิโนไม่จำเป็น (Nonessential amino acids)

ตารางแสดงกรดอะมิโนจำเป็นและไม่จำเป็นในน้องหมา

Essential amino acids	Nonessential amino acids
Arginine Histidine Isoleucine Leucine Lysine Methionine Phenylalanine Taurine (cats only) Threonine Tryptophan Valine	Alanine Asparagine Aspartate Cysteine Glutamate Glutamine Glycine Hydroxylysine Hydroxyproline Proline Serine Tyrosine

สรุปเรื่องน่ารู้โปรตีนสั้น ๆ ที่คุณหมอมีพูดถึงคำเหล่านี้ต่อไปค่ะ

• กรดอะมิโนเป็นหน่วยเล็กที่สุดของโปรตีน
  กรดอะมิโนต่อกัน 2 โมเลกุลด้วยพันธะเพปไทด์ เรียกว่า “ไดเพปไทด์”
• กรดอะมิโนต่อกัน 3 โมเลกุลด้วยพันธะเพปไทด์ เรียกว่า “ไตรเพปไทด์”
• กรดอะมิโนต่อกัน 5-10 โมเลกุลด้วยพันธะเพปไทด์ เรียกว่า “พอลิเพปไทด์”
• ถ้ามากกว่า 50 โมเลกุล จะถือว่าเป็นโปรตีน

หน้าที่ของโปรตีน

1. เป็นแหล่งพลังงาน
2. เป็นส่วนประกอบหลักของเส้นผม ขน ผิวหนัง เล็บ เส้นเอ็น กระดูกอ่อน และเนื้อเยื่อตามร่างกาย เช่น Keratin, Tubulin, Collagen
3. ทำหน้าที่เกี่ยวข้องกับการทำงานของกล้ามเนื้อ เช่น Myosin, Actin
4. ช่วยปกป้องร่างกายจากสิ่งแปลกปลอม เช่น Immunoglobulins
5. ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ระดับปกติ  เช่น Insulin และ Glucagon 
6. ช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโตและพัฒนาการของร่างกาย เช่น Thyroxine
7. ขนส่งสารภายในเลือด หรือน้ำเหลืองตามร่างกาย เช่น Hemoglobin, Transferrin
8. ช่วยในการย่อยอาหารโดยการแตกสารอาหารให้เป็นหน่วยย่อย เช่น Amylase, Lipase, Pepsin, Trypsin

โปรตีนย่อยอย่างไร?

โปรตีนในอาหารจะถูกย่อยและดูดซึมที่ทางเดินอาหาร ซึ่งขั้นตอนในการย่อยมีหลายขั้นตอน เริ่มจากกระเพาะอาหารย่อยโปรตีนโดยเอนไซม์เพปซินกลายเป็นพอลิเพปไทด์หลายสาย และย่อยต่อที่ลำไส้เล็กโดยเอนไซม์ที่สร้างจากตับอ่อนและเซลล์ที่บุผนังลำไส้เล็กให้เป็นไตรเพปไทด์ ไดเพปไทด์ และกรดอะมิโน จากนั้นจะถูกดูดซึมเข้าที่ผนังลำไส้ หลังจากที่ดูดซึมกรดอะมิโนไป จะถูกแยกออกเป็น 3 กลุ่ม คือ 1) นำไปสังเคราะห์เนื้อเยื่อ ฟื้นฟูร่างกาย 2) ใช้สังเคราะห์เอนไซม์ อัลบูมิน ฮอร์โมน และสารอื่น ๆ 3) กรดอะมิโนที่เหลือจะถูกนำไปเป็นพลังงาน ดังนั้นน้องหมาควรได้รับโปรตีนทุกวันเพื่อทดแทนกรดอะมิโนที่เสียไป

เกร็ดความรู้ ** ที่กระเพาะอาหารมีการดูดซึมโปรตีนน้อยมาก หรือแทบไม่มีเลย **

การที่ร่างกายจะย่อยโปรตีนได้ไวแค่ไหนขึ้นกับปัจจัยหลายอย่าง เช่น โครงสร้างของโปรตีน สารอาหารอื่น ๆ ที่อยู่ในอาหาร ปัจจัยที่ยับยั้งการทำงานเอนไซม์ เป็นต้น

กรดอะมิโนที่เดินทางผ่านมาถึงลำไส้ใหญ่นั้น คือ กรดอะมิโนและโปรตีนที่ไม่ถูกดูดซึมที่ลำไส้เล็ก ซึ่งเกิดได้จากการที่น้องหมาได้รับอาหารที่มีค่าวัตถุแห้ง (Dry matter; DM) สูง อาหารที่มีโปรตีนสูง และอาหารที่มีโปรตีนคุณภาพต่ำ กรดอะมิโนเหล่านี้จะถูกหมักที่ทางเดินอาหารส่วนท้ายและส่งผลให้อึน้องหมาที่ออกมามีกลิ่นไม่พึงประสงค์ นอกจากนี้สารที่ทำให้เกิดกลิ่นยังส่งผลต่อสุขภาพทางเดินอาหารของน้องหมาอีกด้วย

น้องหมาจะได้กรดอะมิโนจากแหล่งไหนไม่สำคัญ เพราะว่าเซลล์ในร่างกายใช้กรดอะมิโนจากหลากหลายแหล่ง ทั้งที่มาจากโปรตีนและกรดอะมิโนที่ใส่เพิ่มเข้ามาในอาหาร หรือแม้กระทั่งกรดอะมิโนที่ร่างกายสังเคราะห์ได้เอง

ถ้าเกิดให้อาหารที่โปรตีนสูงเกินกว่าที่ร่างกายน้องหมาต้องการ ร่างกายจะนำโปรตีนส่วนเกินนี้เปลี่ยนไปเป็นไขมันตามร่างกาย แต่ถ้าร่างกายต้องการกรดอะมิโนมากกว่าที่จะได้จากอาหาร จะมีการสลายเนื้อเยื่อกล้ามเนื้อก่อนเป็นลำดับแรก

การสลายโปรตีนทำให้เกิดแอมโมเนียขึ้น ซึ่งแอมโมเนียนี้เองเป็นพิษต่อเซลล์ร่างกาย โดยตับและไตจะเป็นอวัยวะที่จะมาช่วยทำให้แอมโมเนียพิษลดลงและขับออกทางปัสสาวะ

น้องหมาที่มีความผิดปกติทางร่างกาย เช่น สัตว์ที่ป่วยเป็นมะเร็ง หรือมีบาดแผล อาจต้องการโปรตีนที่เพิ่มขึ้น เพื่อชดเชยส่วนที่ถูกนำไปใช้และช่วยฟื้นฟูซ่อมแซมเซลล์ต่าง ๆ นอกจากที่ต้องการโปรตีนแล้ว การที่ได้กรดอะมิโนในสัดส่วนที่ถูกต้องก็จำเป็นต่อน้องหมาด้วยเช่นกัน 

จริง ๆ แล้วน้องหมาต้องการโปรตีนเท่าไหร่กันแน่?

ความต้องการโปรตีนและกรดอะมิโนแตกต่างกันไปขึ้นกับแต่ละตัว ซึ่งต้องดูว่าน้องหมาอยู่ในช่วงเจริญเติบโต ช่วงตั้งท้อง ช่วงให้นม หรือมีภาวะโรคบางอย่างหรือไม่

ตามที่มาตรฐาน AAFCO ระบุไว้ว่า

• ในช่วงปกติทั่วไป น้องหมาต้องการโปรตีนอย่างน้อย 18% Dry matter หรือโดยประมาน 16% และ 2.5% ที่อยู่บนฉลากอาหารเม็ดและเปียกตามลำดับ
• ในช่วงเจริญเติบโต น้องหมาต้องการโปรตีนอย่างน้อย 22% Dry matter หรือโดยประมาน 20% และ 3% ที่อยู่บนฉลากอาหารเม็ดและเปียกตามลำดับ

โดยทั่วไปแล้ว ถ้าโปรตีนในอาหารมากขึ้น ค่าความน่ากินและค่าการยอมรับจะเพิ่มขึ้นด้วย การที่จะนำโปรตีนไปใช้ได้ขึ้นกับค่าการย่อยได้และคุณภาพของโปรตีนที่อยู่ในอาหาร โปรตีนที่มีค่าการย่อยได้สูง และมีกรดอะมิโนจำเป็นครบถ้วน ถือว่าเป็นโปรตีนที่มีคุณภาพดี ทำให้น้องหมาต้องการอาหารนั้นในปริมาณน้อยลงอีกด้วย

โปรตีนมากเกินไปในน้องหมา อันตรายหรือไม่?

เป็นอันตรายค่ะ แต่หมอต้องบอกเพื่อน ๆ ก่อนว่าการที่น้องหมาได้รับโปรตีนเกินจนเป็นพิษนั้นไม่ใช่เรื่องที่พบเจอได้ทั่วไป สำหรับโปรตีนที่มาจากพืชและสัตว์มักจะมีสัดส่วนของกรดอะมิโนที่เหมาะสมอยู่เเล้ว ดังนั้นการใส่กรดอะมิโนสังเคราะห์เพิ่มเข้าไปอย่างผิดสัดส่วนจะสามารถทำให้เป็นพิษได้เช่นกันค่ะ

การที่ได้รับโปรตีนที่มากเกินไปสามารถส่งผลกระทบกับอวัยวะที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแอมโมเนียเป็นยูเรียได้ ดังนั้นน้องหมาที่เป็นโรคไตหรือตับต้องระวังเรื่องการได้รับโปรตีนเกินเป็นพิเศษ แต่อย่างไรก็ตาม น้องหมาที่ดูภายนอกยังปกติและดูมีสุขภาพดี บางครั้งก็มีภัยเงียบซ่อนอยู่ เช่น น้องหมาที่เป็นโรคไตเรื้อรังที่ไม่แสดงอาการ ฉะนั้นการได้โปรตีนที่มากเกินไปจะทำให้โรคพัฒนาได้ไวขึ้น 

จากหนังสือ Small Animal Clinical Nutrition แนะนำว่า โปรตีนในอาหารสำหรับน้องหมาปกติทั่วไป ควรได้รับโปรตีนไม่เกิน 30% DM หรือโดยประมาน 27% และ 4% ที่อยู่บนฉลากอาหารเม็ดและเปียกตามลำดับ

โปรตีนน้อยเกินไป ในน้องหมาส่งผลอะไรได้บ้าง?

ในกรณีที่น้องหมาขาดกรดอะมิโนจำเป็นบางตัวหรือได้รับโปรตีนน้อยเกินไปจะมีอาการที่เกิดขึ้นคือ อัตราการเจริญเติบโตลดลง สูญเสียกล้ามเนื้อ ผอมแห้งขาดสารอาหาร เลือดจาง ระบบสืบพันธุ์ไม่สมบูรณ์ การผลิตน้ำนมลดลง ขนร่วง และเปราะ ซึ่งเมื่อร่างกายขาดพลังงานและกรดอะมิโนจำเป็น จะทำให้ร่างกายต้องไปสลายเอากรดอะมิโนจากกล้ามเนื้อหรืออวัยวะส่วนอื่นๆมาแทน

เกร็ดความรู้ ** ภาวะไขมันพอกตับ หรือ Fatty liver ถือได้ว่าเป็นอาการหนึ่งของการขาดโปรตีน
เพราะว่าโปรตีนตัวหนึ่งที่จำเป็นต่อการแพ็คและขนส่งไขมันจากตับนั้นสังเคราะห์ขึ้นมาไม่เพียงพอ

ที่มา 
Hand T., Small Animal Clinical Nutrition, pp. 81-95.
Linda P. Case., Canine and Feline Nutrition, pp. 21-26.
https://www.petmd.com/dog/nutrition/the_power_of_protein
https://courses.lumenlearning.com/wm-biology1/chapter/reading-function-of-proteins/

เขียนโดย
คุณหมอนีท ผู้รักสัตว์แทบทุกชนิดบนโลก ชื่นชอบอาหาร และหลงใหลในธรรมชาติ